चीन या अमेरिका कसलाई रोज्ने बंगलदेश सरकार अलमलमा
ढाका । अन्तराष्ट्रिय संबन्धका हिसावले चीन या अमेरिका कोसँग बढी नजिक हुने भन्ने विषयमा यतिबेला बंगलादेशको संस्थापन पक्षम अप्ठेरोमा परेको छ । बंगलादेशको परराष्ट्र मन्त्रालयले इन्डो–प्यासिफिकबारे जारी गरेको पहिलो दस्तावेजमा चलिरहेको बहसबाट यो स्पष्ट हुन्छ । मन्त्रालयले अप्रिलमा यो दस्तावेज जारी गरेको थियो। त्यसयता उनी चर्चामा आएका छन् र विज्ञहरुले विभिन्न दृष्टिकोणले यस विषयमा आफ्नो धारणा राखेका छन् ।
परराष्ट्र मन्त्रालयले बंगलादेशको क्षेत्रीय नीति कस्तो हुनुपर्छ भन्ने विषयमा सबै कोणबाट बहस गर्न चाहेको बताएको छ । मन्त्रालयले आफ्नो दस्तावेजमा क्षेत्रीय तथा परराष्ट्र नीतिको आधारका रुपमा व्याख्या गरेका सिद्धान्त र उद्देश्यहरु उल्लेख गरेको छ । विज्ञहरुका अनुसार यस्तो दस्तावेज जारी गर्नु बंगलादेश सरकारको ठूलो पहल हो । यसमार्फत क्षेत्रका ठूला शक्तिहरूसँग कस्तो सम्बन्ध राख्न चाहन्छन् भन्ने कुरा बताउन खोजेको छ । तर यसबारे पर्याप्त स्पष्टता दिन सकेको छैन ।
बंगलादेशको बंगबन्धु शेख मुजिबुर रहमान सामुद्रिक विश्वविद्यालयका सामुद्रिक सुरक्षा र रणनीतिक अध्ययनका लेक्चरर रुबियात साइम्ममले लेखेका छन्, ‘कागजातले इन्डो–प्यासिफिकमा अमेरिका र चीनबीच बढ्दो प्रतिस्पर्धाको बीचमा बंगलादेशमा आफ्नो पक्ष छान्ने दुविधा देखाएको छ । यो जटिल र बदलिँदो भूराजनीतिक परिस्थितिको बीचमा बंगलादेशले कस्तो दिशा लिन्छ भन्ने दस्तावेजमा स्पष्टता छैन। यो पक्कै पनि बंगलादेशको संविधानको धारा २५ को अनुरूप छ, जसले बंगलादेशको विदेश नीति अहस्तक्षेप, शान्तिपूर्ण सहअस्तित्व, अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको सम्मान र सहयोगको सिद्धान्तमा आधारित हुनुपर्छ भनी बताउँछ।
केही अन्य विज्ञहरूले पनि इन्डो-प्यासिफिकको कुन ब्लकसँग बंगलादेशले बढी रक्षा वा सैन्य सहयोग गर्नुपर्छ भन्ने दस्तावेजमा स्पष्ट शब्द नरहेको बताएका छन् । यसमा नराम्रो कुरा मात्रै भनिएको छ, जसबाट ठोस संकेत पाउन मुस्किल भएको छ । यसका बावजुद यसमा अपनाइएको भाषा हेर्दा बंगलादेशले चीनको भावनाको विशेष ख्याल राखेको देखिन्छ ।
कागजातमा ‘नियम-आधारित विश्व व्यवस्था’ शब्द प्रयोग गरिएको छैन, जुन अमेरिकाको मुख्य जोड हो र जसलाई QUAD (भारत, अमेरिका, अष्ट्रेलिया र जापानको समूह) द्वारा पनि अपनाएको छ। यसबाहेक इन्डो–प्यासिफिकको सामुद्रिक सुरक्षा र सुरक्षासम्बन्धी ‘वर्तमान संयन्त्र’लाई सुदृढ पार्ने कुरामा जोड दिइएको छ ।
यस्तो शब्दावली प्रयोग गर्नुको अर्थ बंगलादेशले इन्डो–प्यासिफिक प्रतिस्पर्धाको बीचमा आफूलाई तटस्थ देखाउन खोजेको कूटनीतिक विज्ञहरूले बताएका छन् । रुबियत सैम्मले बंगलादेश सरकारले यो कागजात विशेष अवसरमा जारी गरेको औंल्याए। प्रधानमन्त्री शेख हसिना वाजेदले अप्रिलमा नै जापान र अमेरिकाको भ्रमण गरिन् ।
अमेरिकासँगको बंगलादेशको सम्बन्धमा तनावका धेरै बिन्दुहरू छन्। अमेरिकाले मानवअधिकारको अवस्था र लोकतान्त्रिक प्रक्रियालाई लिएर बंगलादेश सरकारको आलोचना गरेको छ । यसले दुवै पक्षमा तनाव बढेको छ । अर्कोतर्फ चीन र रुससँग बंगलादेशको आर्थिक सम्बन्ध बलियो हुँदै गइरहेको छ । यसबाट पश्चिमा राष्ट्रहरू पनि सन्तुष्ट छैनन् ।