‘डेजा वु’ के हो र किन महसुस हुन्छ?

तपाईं पहिलो पटक कतै जानु भएको छ, तब अचानक तपाईंलाई त्यहाँ पहिले नै पुगको महसुस हुन्छ वा यो सबै पहिले भएको जस्तो अनौठो बलियो अनुभूति हुन थाल्छ। यसलाई डेजा वु भनिन्छ। तर के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ कि ‘डेजा बु’ के हो र यो किन हुन्छ?
डेजा बु फ्रान्सेली शब्द हो। यसको अर्थ ‘पहिले नै देखेको’ हो। यो यस्तो अवस्था हो, जब हामी महसुस गर्छौं कि अनुभव, घटना हामीसँग पहिले नै भइसकेको छ। यो शब्द पहिलो पटक १८७६ मा फ्रान्सेली दार्शनिक एमिल बोइराक द्वारा एक पेपरमा प्रयोग गरिएको थियो। ‘लाइभ साइन्स’को रिपोर्टका अनुसार ८० प्रतिशत मानिसले डेजा वु महसुस गर्छन् ।
यसको पछाडि विज्ञान के छ
त्यहाँ धेरै सिद्धान्तहरू छन् किन डेजा वु महसुस गरिन्छ। न्यूरोसाइकियाट्रिस्ट डा. ओहा सुस्मिता यसका पछाडि मेमोरी थ्योरी हुनसक्ने बताउँछन् । यसका अनुसार, डेजा वु तब हुन्छ जब वर्तमान अवस्था पहिले अनुभव गरिएको तर बिर्सिएको अनुभव जस्तै हुन्छ।

सरल भाषामा भन्नुपर्दा, वर्तमान अवस्था र विगतका अनुभवहरू बीच केही समानताहरू छन्। यसले अहिलेको घटना पहिले नै भइसकेको देखिन्छ

वैज्ञानिकहरूले प्रयोगशालामा डेजा वु पुन: निर्माण गरे

डेजा वु एक धेरै बलियो भावना हो। यो भावना कसरी विकास भइरहेको छ पत्ता लगाउन धेरै गाह्रो छ। यसका लागि, वैज्ञानिकहरूले प्रयोगशालामा डेजा भुलाई पुन: निर्माण गर्न प्रयोग गरे। केही सहभागीहरूलाई बोलाइयो। वैज्ञानिक एनी क्लियरी र उनको टोलीले यसमा भर्चुअल रियालिटी (VR) को मद्दत लिए। यसमा सहभागीहरूलाई पूर्ण रूपमा सम्झन नसकेका अनुभवहरूसँग सम्बन्धित रहेको डेजा वुको अनुभूति गराउने वातावरण सिर्जना गरिएको थियो ।

प्रयोगमा, क्लियरी र उनको टोलीले फर्निचर र अन्य वस्तुहरूलाई उनीहरूले वर्णन गरे जस्तै राखे, सहभागीहरूले डेजा वु ट्रिगर गर्ने अनुभवको रूपमा वर्णन गरेको स्थानमा। त्यसपछि सहभागीहरूलाई पुन: निर्माण गरिएको दृश्य नेभिगेट गर्न भनियो। टोलीले यो देखेपछि, सहभागीहरूले डेजा वु को अनुभूति पाएका थिए। अर्थात्, जब व्यक्तिले विगतसँग सम्बन्धित चीजहरू देख्छ तर सम्झन सक्दैन, तब उसले डेजा भुको अनुभूति गर्दछ।

कहिलेकाहीँ नयाँ ठाउँहरू वातावरण वा केही सामानहरूका कारण तपाईंले पहिले जानुभएको ठाउँहरूसँग मिल्दोजुल्दो देखिन्छ, तर वास्तवमा एकदमै फरक हुन्छन्। कहिलेकाहीँ नयाँ ठाउँहरू वातावरण वा केही सामानहरूका कारण तपाईंले पहिले जानुभएको ठाउँहरूसँग मिल्दोजुल्दो देखिन्छ, तर वास्तवमा एकदमै फरक हुन्छन्।

डेजा वु को अनुभूति पनि एक अवधारणात्मक अंतर वा विभाजित धारणाको परिणाम हुन सक्छ। यो तब हुन्छ जब हाम्रो मस्तिष्कले एउटै संकेतलाई एकै समयमा दुई पटक प्रशोधन गर्दछ। सुरुमा हाम्रो चेतन दिमागले यो संकेतलाई ध्यान दिन सक्दैन। यस पछि तुरुन्तै, जब संकेत फेरि प्राप्त हुन्छ, डेजा वु को अनुभूति आउँछ, किनभने हामी पहिलो संकेत याद गर्दैनौं।

सबैभन्दा लोकप्रिय र रोचक – म्याट्रिक्स सिद्धान्त
डेजा वु भावनाका धेरै सिद्धान्तहरू मध्ये, सबैभन्दा लोकप्रिय र चाखलाग्दो एउटा म्याट्रिक्स सिद्धान्त हो। मानिसहरू कहिलेकाहीँ यसलाई ‘म्याट्रिक्स सिद्धान्तमा त्रुटि’ भन्छन्। तपाईं यसलाई सिमुलेशन भन्न सक्नुहुन्छ। केही विज्ञहरू विश्वास गर्छन् कि हामी वास्तविक ब्रह्माण्डमा बस्दैनौं। हामी कम्प्युटर जडित ब्रह्माण्डमा बस्छौं, र यो संसार, पानी, रूख, महासागर, जीवहरू, सबै एक कम्प्युटर प्रोग्राम हो। जब यी कार्यक्रमहरूमा गल्ती हुन्छ अर्थात् गल्ती हुन्छ, तब देजा वुको अनुभूति हुन्छ ।

डेजा वु रोगको लक्षण होइन
न्यूरोसाइकियाट्रिस्ट डा. ओहा सुस्मिताले भनिन्–देजा भु महसुस हुनु सामान्य कुरा हो । यो कुनै मनोवैज्ञानिक रोगको संकेत होइन। यद्यपि, केही मानिसहरूलाई तनावको कारणले यो बारम्बार महसुस हुन्छ, जसले माइग्रेन वा चिन्ता निम्त्याउँछ। एजेन्सीको सहयोगमा