को हुन् इरानका अन्तरिम राष्ट्रपति मोख्बर ?

पेन्सिल्भेनिया । इरानका प्रथम उपराष्ट्रपति मोहम्मद मोख्बरलाई सोमबार इस्लामिक गणतन्त्रको कार्यवाहक राष्ट्रपति नियुक्त गरिएको छ ।राष्ट्रपति इब्राहिम रायसीको देशको उत्तरपश्चिममा हेलिकप्टर दुर्घटनामा मृत्यु पछि उनलाई अन्तरिम राष्ट्रपति नियुक्त गरिएको हो । ६८ वर्षीय मोख्बर इरानको शिया धर्मतन्त्रमा अन्य राजनीतिक नेताहरूको तुलनामा धेरै हदसम्म चर्चाबाट टाढा रहने व्यक्ति हुन् । राईसीको मृत्युपछि मोख्वर एक्कासी अगाडि आएका छन् । उनले इरानमा राष्ट्रपतीय निर्वाचन हुनुअघि करिब ५० दिन कार्यवाहक राष्ट्रपतिको रूपमा काम गर्न सक्नेछन् ।

इरानका सर्वोच्च नेता अयातोल्लाह अली खामेनीले आइतवार दुर्घटनामा परी रायसीको निधनमा जारी शोक सन्देशमा मोख्बरको नियुक्तिको घोषणा गरेका हुन् ।

हेलिकप्टरको भग्नावशेष सोमबार इरानको उत्तरपश्चिमी क्षेत्रमा भेटिएको थियो । मोख्बरले सरकारमा प्रमुख पदमा बसेका छन् । विशेषगरी ‘बोनियाद’ वा परोपकारी संस्थामा उनको ठूलो भूमिका छ । यी संगठनहरू इरानको १९७९ इस्लामिक क्रान्ति पछि जफत गरिएका सम्पत्तिबाट चलेका हुन् । यसमा पहिले इरानको राजपरिवारको स्वामित्वमा रहेका सम्पत्तिहरू पनि समावेश थिए।

मोख्बरले स्वर्गीय सर्वोच्च नेता आयतोल्लाह रुहोल्लाह खोमेनीसँग जोडिएको परोपकारी प्रतिष्ठानको जिम्मेवारी लिएका थिए। यो संगठनलाई ‘इमाम खोमेनीको आदेशको कार्यान्वयन’ (इआइकेओ) भनेर चिनिन्छ। अमेरिकी खजाना विभागले “सर्वोच्च नेता अली खामेनीको प्रत्यक्ष निरीक्षणमा अरबौं डलरको सम्पत्ति नियन्त्रण गर्दछ, ऊर्जा, दूरसञ्चार र वित्तीय सेवाहरू सहित इरानी अर्थतन्त्रको लगभग सबै क्षेत्रमा दांव लगाएको छ।” राजनीतिक प्रतिद्वन्द्वीहरू, धार्मिक अल्पसंख्यकहरू र निर्वासित इरानीहरू लगायत सरकारी आलोचकहरूबाट जमिन र सम्पत्ति जफत गरेर असन्तुष्टहरूको अधिकार। यसै कारण अमेरिकाले सन् २०२१ मा मोख्बरमाथि प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।

ईरानको आणविक कार्यक्रमको बारेमा चिन्ताको बीचमा युरोपेली संघ (इयू) ले पनि मोख्बर लगायत अन्यलाई छोटो समयका लागि प्रतिबन्ध लगाएको थियो। इआइकेओको प्रमुखको रूपमा, मोख्बरले कोभिड १९ महामारीको उचाईमा खोप प्रयासको निरीक्षण गर्यो र लाखौं डोज उत्पादन गर्ने वाचा गरे। मोख्बरले विगतमा बैंकिङ र दूरसञ्चार क्षेत्रमा पनि काम गरिसकेका छन् ।

उनले मुस्तजफान फाउन्डेसनमा पनि काम गरे । यो संस्थाले देशका ठूला परियोजना र व्यवसायको व्यवस्थापन गर्छ। इरानी मिडिया रिपोर्टहरूले सुझाव दिन्छ कि अन्तर्राष्ट्रिय कानूनमा डक्टरेट गरेका मोख्बरले इरानको तेल उद्योगमा पश्चिमी प्रतिबन्धहरू रोक्न देशको प्रयासमा मुख्य भूमिका खेलेको थियो।

मोख्बर २०२२ देखि इरानको ‘एक्सपेडिन्सी काउन्सिल’ को सदस्य हुन् । यो निकायले सर्वोच्च नेतालाई सल्लाह दिन्छ, साथै संसद र इरानको संवैधानिक अनुगमन निकाय ‘गार्जियन काउन्सिल’ बीचको विवाद समाधान गर्छ। मोख्बरको जन्म सेप्टेम्बर १, १९५५ मा इरानको दक्षिण-पश्चिममा रहेको खुजेस्तान प्रान्तको डेजफुलमा भएको थियो। युनाइटेड अगेन्स्ट न्यूक्लियर इरान (यूएएनआई) समूहका अनुसार मोख्बरले सन् १९८० को इरान–इराक युद्धमा रिभोलुसनरी गार्डको मेडिकल कोरमा अफिसरको रूपमा काम गरेका थिए।