जलवायु संकट: विश्वका १ प्रतिशत मानिस २३ प्रतिशत उत्सर्जनका लागि जिम्मेवार
काठमाडौं / यसपालिको दसैँमा धेरै पानी परेर हिले दसैँ भएको गुनासो गर्नेहरूले बल्ल जलवायु परिवर्तनले कस्तो असर गर्दैछ भनेर बुझ्न थालेका छन्। तर यो जलवायु परिवर्तनका लागि हामी कति जिम्मेबार छौ? अनुसन्धानले पृथ्वीमा भइरहेको जलवायु परिवर्तनका लागि धनीहरूका तुलनामा हामी गरिब देशका मानिस अलि कम जिम्मेवार भएको देखाएको छ।
नेचर सस्टेनेबिलिटी जर्नलमा प्रकाशित अध्ययन अनुसार सन् १९९० देखि विश्वमा हुने कुल उत्सर्जनको २३ प्रतिशतका लागि विश्वका एक प्रतिशत स्रोतसाधन सम्पन्न मानिस जिम्मेवार रहेको देखाएको छ। अर्कोतर्फ, विश्वको सबैभन्दा पिछडिएको ५० प्रतिशत जनसंख्याको कुरा गर्ने हो भने, उनीहरू १६ प्रतिशत उत्सर्जनका लागि मात्र जिम्मेवार छन्।
तापक्रम वृद्धि १.५ डिग्री सेल्सियसमा सीमित राख्ने हो भने अबदेखि २०५० सम्ममा प्रतिव्यक्ति हरितगृह ग्यासहरू उत्सर्जन वार्षिक १.९ टनमा सीमित गर्नुपर्नेछ।
जलवायु परिवर्तनका लागि पृथ्वीका हरेक मानिस जिम्मेवार छन् भन्ने कुरामा कुनै शंका छैन। तर यसका लागि सबै मानिस उत्तिकै जिम्मेवार भने छैनन्। विश्वव्यापी स्तरमा धनी र गरिब मानिसहरूले गर्ने उत्सर्जित हरितगृह ग्यासहरूको मात्राका लागि ठूलो अन्तर देखिएको छ।
जलवायु परिवर्तनको मुद्दा विगत केही दशकयता चर्किरहेको छ। यस विषयमा चर्को बहस भैरहेको छ तर त्यसो हुँदाहुँदै पनि पिछडिएको र कमजोर वर्गको पीडा यथावत छ। वास्तवमा यो उत्सर्जनको धेरै सानो भागको लागि यो पिछडिएको र कमजोर वर्ग जिम्मेवार छ, तर तिनीहरू नै सबैभन्दा बढी पीडित छन्। यस्तो अवस्थामा जलवायु सम्बन्धी न्याय र समानताको विषय महत्वपूर्ण छ।
उक्त अध्ययनका अनुसार विश्वको शीर्ष एक प्रतिशत जनसंख्याले गरिरहेको यो उत्सर्जनको ठूलो हिस्सा उपभोगको सट्टा उनीहरूको लगानी जिम्मेवार छ। अर्कोतर्फ, सन् २०१९ मा कुल उत्सर्जनलाई हेर्दा विश्वको शीर्ष १० प्रतिशत जनसंख्याले करिब ४८ प्रतिशत उत्सर्जन गरेको थियो। त्यही समयमा, विश्वको तल्लो ५० प्रतिशत जनसंख्या विश्वव्यापी उत्सर्जनको १२ प्रतिशत मात्र जिम्मेवार थियो।
उक्त अध्ययनका अनुसार सन् १९९० पछि विश्वको शीर्ष वा धनी एक प्रतिशत जनसंख्याको प्रतिव्यक्ति उत्सर्जन बढेको छ। अर्कोतर्फ, धनी देशहरूमा निम्न र मध्यम आय भएका समूहहरूले गर्ने उत्सर्जनमा कमी आएको छ।
अब देशहरू बीचमा उत्सर्जनमा असमानताको १९९० को स्थितिभन्दा फरक, ६३ प्रतिशत व्यक्तिगत उत्सर्जनको विश्वव्यापी असमानता देशहरू भित्र देखिएको छ अर्थात देशहरू भित्र कम र उच्च उत्सर्जन गर्ने बीचमा ठूलो भिन्नता देखिएको छ। यसको अर्थ यो खाडल देशहरूबीच मात्र सीमित छैन, देशभित्र पनि गहिरिँदै गएको छ। देशभित्र पनि एउटा वर्ग धेरै उत्सर्जन गरिरहेको छ र त्यसको चपेटामा परेको गरिब वर्ग उत्सर्जनका लागि जिम्मेवार छैन।
जलवायु परिवर्तन र आर्थिक असमानता दुवै हाम्रो समयका सबैभन्दा ठूला चुनौतीहरू हुन्, र तिनीहरू एकअर्कासँग जोडिएका छन्। जहाँ जलवायु परिवर्तनलाई रोक्न नसक्दा देश भित्र र बिचको असमानता बढ्न सक्छ। अर्कोतर्फ, देशहरू भित्रको आर्थिक असमानताले जलवायु नीतिहरूको कार्यान्वयनलाई सुस्त बनाउँछ।
असमानताको खाडल देशहरूबीच मात्र होइन, भित्र पनि गहिरिँदै गएको छ। अनुसन्धानका अनुसार २०१९ मा सबसहारा अफ्रिकामा बस्ने मानिसहरूले औसत १.६ टन कार्बन डाईअक्साइड बराबरको उत्सर्जन गरेको थियो। उत्तर अमेरिकामा, प्रतिव्यक्ति उत्सर्जन औसत भन्दा १० गुणा बढी थियो, जबकि महाद्वीपको शीर्ष १० प्रतिशत जनसंख्याले लगभग ७० टन उत्सर्जन गरिरहेको छ।
विश्वव्यापी रूपमा, जनसंख्याको सबैभन्दा पिछडिएको ५० प्रतिशतले प्रति वर्ष औसत १.४ टन कार्बन डाईअक्साइड बराबरको उत्सर्जन गर्दैछ, जुन विश्वव्यापी उत्सर्जनको लगभग ११.५ प्रतिशत हो। अर्कोतिर, मध्यम वर्ग, अर्थात् ४० प्रतिशत जनसंख्याले प्रत्येक वर्ष प्रति व्यक्ति ६.१ टन उत्सर्जन गरिरहेको छ, जुन कुल उत्सर्जनको ४०.५% को लागि जिम्मेवार छ।
उही समयमा, विश्वको सबैभन्दा धनी जनसंख्याको १० प्रतिशतले प्रत्येक वर्ष औसत २८.७ टन प्रति व्यक्ति उत्सर्जन गरिरहेको छ, जुन कुल विश्वव्यापी उत्सर्जनको ४८ प्रतिशत हो। अर्कोतर्फ, यदि हामी जनसंख्याको सबैभन्दा धनी १% को कुरा गर्छौं भने, तिनीहरूले प्रत्येक वर्ष औसतमा प्रति व्यक्ति १०१ टन कार्बन डाईअक्साइड बराबर उत्सर्जन गर्दैछन्, जुन कुल विश्वव्यापी उत्सर्जनको लगभग १६.९ प्रतिशतको लागि जिम्मेवार छ। विश्वव्यापी असमानताको यो खाडल निकै गहिरो छ।
विश्वव्यापी स्तरमा, २०१९ मा, औसत व्यक्तिले गरेको उत्सर्जन लगभग ६ टन कार्बन डाईअक्साइड बराबर पुगेको छ। तर, तापक्रम वृद्धि १.५ डिग्री सेल्सियसमा सीमित राख्ने हो भने अबदेखि सन् २०५० सम्म प्रतिव्यक्ति वार्षिक १.९ टन कार्बन डाईअक्साइड उत्सर्जनमा सीमित गर्नुपर्नेछ। तर यो काम त्यति सजिलो भने छैन।
आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार
